4x kolonies in Nederland en België

Overal heerst er armoede. Een op drie gezinnen leeft op straat en er wordt veel gebedeld en gestolen. De sociaal bewogen Johannes van den Bosch komt met een ambitieus plan om dit probleem op te lossen door het stichten van landbouwkoloniën. In enkele jaren tijd krijgen zeven koloniën vorm: vijf in Noord-Nederland en twee in in het zuiden, in Wortel en in Merksplas.

Het sociale experiment mislukt, want de kolonisten weten niets af van de boerenstiel en de schrale, afgelegen gronden brengen ondanks de inzet van Johannes veel te weinig op. Sinds 2021 zijn vier Koloniën van Weldadigheid echter uitgeroepen tot UNESCO Werelderfgoed voor hun cultureel landschap.

1. Frederiksoord is de eerste landbouwkolonie, nu ook vaak de proefkolonie genoemd. Er staan 52 boerderijtjes klaar om arme stedelingen op te nemen. Ze krijgen werk en onderdak in ruil voor noeste arbeid op het land. Voor de kinderen is er leerplicht en er bestaat zelfs al een eigen ziekenfonds waartoe de arbeiders moesten bijdragen, ook zijn de inwoners verplicht om elke week de kerk te bezoeken. Werd je te oud en kon je niet meer werken, dan was er het rustoord. Een deel van de basis van de verzorgingsstaat ontstond dus hier.

2. Ook in Wilhelminadorp is er nog veel van het sociale gedachtegoed terug te vinden. Hier staat de eerste lagere school waar leerplicht gold en de eerste bejaardenoorden. Kolonisten die niet in staat waren zwaar landarbeid te verrichten, kregen verplicht ander werk aangeboden, bijvoorbeeld in de Mandenmakerij. Het indrukwekkende gebouw is een van de rijksmonumenten die hier nog te zien zijn.

3. Veenhuizen was de grootste en meest ambitieuze kolonie, met drie gestichten voor elk 1200 bewoners. Het was een onvrije kolonie en dus heerste er een ander regime als in Frederiksoord. Gezinnen, wezen, bedelaars en landlopers stonden hier de klok rond onder bewaking. Na 1953 werden er geen kolonisten meer naar Veenhuizen gestuurd en werden de gestichten geleidelijk in gebruik genomen als gevangenissen. Veenhuizen werd een gevangenisdorp waar je alleen mocht wonen als je er ook werkte. Tot 1983 was het een gesloten, zelfvoorzienend dorp.

4. Wortel is de enige Belgische kolonie die behoort tot het transnationale Unesco Werelderfgoed. Het is niet alleen een oase van rust, maar ook een teletijdmachine die je terugbrengt naar de tijd van de landlopers. Jarenlang bewerkten zij hier de gronden en dat liet zijn sporen na.

kolonienvanweldadigheid.eu