Vakantie in Schmilka: genieten van het (duurzame) dorpsleven
Schmilka, een oud houtvestersdorp aan de Elbe, heeft de transitie gemaakt naar biologisch eco-resort. Al tweehonderd jaar komen wandelaars hier logeren om de rotsformaties en wouden van het Nationaal Park Sächsische Schweiz te verkennen. Dat kan nu duurzamer dan ooit: in Schmilka krimpt je klimaatimpact én bouw je een hechte band op met het dorp.
Tekst en foto’s: Gert Corremans
Het waterrad draait, de molen maalt, de broodoven bakt en de brouwerij laat het bier vergisten. Welkom op een doordeweekse zomerdag in Schmilka, een onooglijk Oost-Duits dorp aan de Tsjechische grens, dat zich in een beboste zijvallei van de Elbevallei nestelt. Heeft de tijd hier stilgestaan?
Ik beeld me een tijdreiziger in. Een houtvester uit de zeventiende eeuw die opduikt uit het woud en de 21ste eeuw binnenwandelt. Zou hij schrikken? Misschien als hij de trein ziet voorbijrijden aan de overkant van de Elbe… Of de rare snuiters opmerkt in de biertuin. Wat een vreemde klederdracht! Maar wat in zijn mooi opgeknapte dorp aan de gang is, zou hij wel begrijpen. Watermolen, brood, bier, samen eten: de oude Egyptenaren begrepen dat al.
Dorp wordt herberg
Door in te checken in mijn hotel ga ik deel uitmaken van een oeroud verhaal. Een verhaal over mens, natuur en dorp dat hier een nieuwe, duurzame dimensie krijgt. De eerste stap verloopt ongewoon. Biohotel Helvetia heeft vier sterren, 22 kamers, een biorestaurant, een ligweide met strand en een massagecentrum, maar… geen eigen receptie. Mijn kamersleutel haal ik vijfhonderd meter verderop af bij het centraal onthaalgebouw. Schmilka is een albergo diffuso, een herberg verspreid over een dorp. Dertien huizen doen dienst als bed & breakfast, pension, vakantiewoning of hotel. Welke formule je ook kiest, je moet eerst langs de centrale receptie.
Alle logies maken deel uit van het Bio und Nationalpark Refugium Schmilka dat duurzaamheidspionier Sven-Erik Hitzer geduldig heeft uitgebouwd. Maar wacht… een rijke ondernemer die het halve dorp opkoopt, is dat duurzaam? Hitzer respecteert de filosofie van de albergo diffuso en geeft die een klimaatvriendelijke update. In Italië ontstonden verspreide herbergen, inmiddels veertig jaar geleden, om geïsoleerde dorpen van de leegloop te redden. De gasten mochten de laatste bewoners niet verdringen. Dat zou het dorp zijn ziel en karakter kosten. Daarom werden kleinschalige logies ingebed in het dorpsweefsel.
Saksisch Zwitserland
In de jaren 1980 was Schmilka een treurige grenspost geworden. Vakwerkhuizen stonden af te brokkelen, historische vakantievilla’s herinnerden aan de vervlogen hoogdagen van het riviertoerisme. In Schmilka hield je niet halt, je reisde door naar Tsjechië. Behalve Hitzer. Hij kwam wandelen en klimmen en werd verliefd op het Elbezandsteengebergte dat 250 jaar eerder al schilders had betoverd. Zij doopten de streek ‘Saksisch Zwitserland’ en prikkelden de verbeelding van reizigers. Al in de vroege negentiende eeuw meerden rivierboten aan in Schmilka. Van dat toerisme bleef in de DDR-tijd weinig over.
Ken je De Wandelaar boven de Nevelen van Caspar David Friedrich? De man met de wandelstok die op de rand van de afgrond over een grillig berglandschap uitkijkt? In Schmilka rijzen de rotsformaties van het schilderij op boven de Elbe. (Tip: kijk stroomafwaarts). Op het schilderij zelf zie je hoe onze relatie met de natuur 250 jaar geleden veranderde. Ze doorliep drie fases. Fase 1: we jagen en verzamelen, de natuur is onze biotoop. Fase 2: we doen aan landbouw, de wildernis jaagt ons angst aan, het weer kan de oogst bedreigen. Fase 3: de natuur is schoonheid, die we bewonderen zonder gevaar te lopen. Romantische schilders zoals Friedrich veranderden onze visie.
Wat voor de natuur geldt, geldt ook voor dorpen. Eerst woonden we er, daarna verlieten we ze en tot slot gingen we ze mooi en pittoresk vinden. Ongerepte natuur, authentieke dorpen. Maar Schmilka is geen openluchtmuseum, de klok wordt niet teruggedraaid.
75 inwoners, maar wel eigen bier en brood
Hitzer is trots op wat hij verwezenlijkt heeft. Hij heeft naar eigen zeggen een nieuwe toeristische bestemming tot leven gewekt. Jobs gecreëerd in een godvergeten grensplaatsje. Hij zegt: ‘Een dorp van 75 inwoners mét brouwerij, bakkerij, gasthof met biertuin, sauna, koffiehuis en ijssalon, waar vind je dat nog?’ Alvast niet in de voormalige DDR, waar de plattelandsvlucht na de Duitse eenmaking dramatische proporties aannam.
Schmilka heeft de transitie van historisch dorp naar ecologisch resort geleidelijk gemaakt. Eerst kocht Hitzer huizen om ze te restaureren. Hij bood niet op tegen dorpelingen, maar redde leegstaande panden van het verval. Zijn eerste aankoop, in 1993, was de oude watermolen uit 1665. Hij moest puin en schroot ruimen op het binnenplein, waar je nu onder de kastanje gezellig samen eet en drinkt aan de lange tafels van de biertuin, en reconstrueerde de historische watermolen. Vanaf de hoofdstraat kan je vandaag de molenaar aan het werk zien. Het krachtige stroompje dat het waterrad voedt, ontspringt hoger op de berg aan de dorpsrand.
Biologisch en zelfvoorzienend
Vijftien jaar geleden vatte Hitzer dan het idee op om Schmilka te transformeren in een biologisch, zelfvoorzienend eco-resort. De dorpelingen gingen akkoord. Ook zij zagen toekomst in een dorp dat zelf groene energie opwekt, zijn eigen bio-groenten kweekt én zijn bezoekers ontvangt in met duurzame materialen ingerichte logies. Langs de rivier glinsteren de zonnepanelen van de dorpsenergiecentrale. Je ziet ze vooral als je met de trein in Schmilka arriveert. Het station ligt op de andere oever, het bijna honderdjarige veerbootje ‘Lena’ zet je over.
Met het veer steven je op een idylle af. Villa’s die Waldfrieden, Sonnenheim of Elbblick heten, poken je vakantiegevoel flink op. In de graslanden spot je strandstoelen, en ook een kruidentuin, een tomatenserre, en een grote biologische moestuin. De houtvesters verzamelden vroeger boomstammen op het gras en transporteerden ze met de stroming. Ach, wat leefden zij in harmonie met de natuur!
Wel, dat is dus een romantisch cliché. Schmilka is Slavisch voor ‘plaats waar hout wordt gewonnen.’ De inwoners kapten vroeger sparren, distilleerden terpentijn uit hars en produceerden houtskool. Op grote schaal hebben hun activiteiten grote natuurschade veroorzaakt. Dat is exact wat hun 21ste-eeuwse nakomelingen willen vermijden, ook met een half miljoen bezoekers per jaar.
Vakantie vieren aan de rivier
De houtvesters hielden wel rekening met de natuur. Ze vestigden zich hogerop in de zijvallei. Bij lager gelegen huizen rustte het vakwerk op een stenen benedenverdieping. Zo wapenden ze zich tegen overstromingen. Zonder de dunne strook graslanden zou de Elbevallei bij Schmilka een canyon zijn. Bij overvloedige regenval hoopt het water zich op en kan het rivierpeil dramatisch stijgen. Waren de bouwheren van de historische vakantievilla’s dat vergeten?
‘De villa’s waren pronkstukken’, vertelt lokale historica Andrea Bigge. ‘Bestemd om de aandacht van de riviertoeristen te trekken. De huizen aan de oever zijn altijd een vakantieoord geweest. Toen ik mijn huis kocht, waren de overstromingen uit het collectief geheugen verdwenen. Een jaar later stond het water tot aan het venster van mijn eerste verdieping.’
Een honderdjarige overstroming vindt in principe één keer per eeuw plaats. Maar in de 21ste eeuw trad de Elbe al in 2002, 2006 en 2013 buiten haar oevers. Andrea kon verhuizen naar een drogere plek, maar andere bewoners trokken weg. ‘Daarom is Schmilka van belang voor onze streek’, zegt Andrea. ‘Er zijn nog altijd veel mensen die van Oost- naar West-Duitsland verhuizen. Bij ons op het platteland is er geen werk, geen ambiance, geen leven. Dit dorp blijft het hele jaar in beweging dankzij het toerisme.’
Hoe je zelf dorpeling wordt
De Malerweg (Schilderspad) loopt door Schmilka en leidt langs beroemde romantische panorama’s zoals de Bastei en Vesting Königstein, die al twee eeuwen toeristen trekken. Voor het eerst in al die tijd is het dorp meer dan je eet- en slaapplek. Of je nu in het beste hotel of het eenvoudigste pension logeert, je verblijf komt met een Rituelenplan, een agenda met dorpsactiviteiten waaraan je meestal gratis kan deelnemen. Meld je aan en laat je rondleiden in de brouwerij, bakkerij of watermolen. Volg de dorpswandeling over brood en gebak met Andrea. Doe yoga op het gras aan de Elbe, ga bosbaden, schrijf je in voor de kruidenworkshop of de klankschaalmeditatie, ontspan tijdens een opgietsessie in de sauna.
Niet alle rituelen zijn typisch voor het dorp of verankerd in de geschiedenis. Ze wekken wel een tijdelijk gemeenschapsgevoel en brengen je in contact met bewoners en andere gasten. Schmilka is er niet meer om als buitenstaander te bewonderen, als een prentkaart of een vergezicht. Van het nieuwe dorp mag je deel uitmaken. Is dit fase vier, een duurzame toekomst waarin we minder vervreemd zijn van het platteland en de natuur?
