Operatie proper(der) water

Om meer inzicht te krijgen in de waterkwaliteit én meer bewustzijn te creëren rond deze problematiek, gaan deze maand in heel Vlaanderen vrijwilligers op pad om 5000 watermonsters te nemen. De campagne Watermonsters is een initiatief van vzw Waterland en De Standaard, met de wetenschappelijke steun van KU Leuven. De oproep om deel te nemen was een instant succes. ‘Het toont dat heel veel mensen begaan zijn met de waterkwaliteit in hun buurt, zonder dat ze zich daarvoor per se in een natuur- of milieubeweging hebben geëngageerd’, vertelt coördinator en medeoprichter Lieven Symons van vzw Waterland. ‘Het recreatieve aspect van water mag je niet onderschatten. Het is heerlijk fietsen of wandelen langs de waterkant. Hoeveel mensen doen dat niet elke dag? Natuurlijk willen ze dan ook dat dat water proper is, dat er leven is, dat je er zelfs in kan zwemmen.’

Alle vrijwilligers krijgen in de loop van april de test met een pipet en een schaaltje toegestuurd. In beken, rivieren of waterplassen in hun buurt gaan ze vanaf eind april aan de slag. Enkele druppels in het testschaaltje volstaan. Na 48 uur hoeven ze alleen nog de blauwe puntjes te tellen. Hoe meer puntjes, hoe groter de aanwezigheid van de E. coli-bacterie. Als je díe bacterie binnenkrijgt na een duik in het water, kan je daar flink zien van worden.

E-coli is een bacterie die je vindt in de darmen van mensen en dieren. ‘Ze komt in het water via dierlijk mest van de landbouw, maar toch vooral door huishoudens,’ weet Lieven. ‘De E. coli-bacterie kan je zien als de kanarie in de koolmijn. Als je een hoge concentratie in het water vaststelt, is de kans groot dat je ook andere vuiligheid als detergenten en medicijnresten vindt. Ongeveer 10 % van alle Vlaamse huishoudens is nog niet aangesloten op het rioleringsnetwerk. En ook al zijn woningen wel aangesloten, dan kan het vervuilde water via overstorten toch nog altijd in beken en rivieren terechtkomen.’

Overstorten is een veiligheidsmechanisme. Als er bij hevige regenbuien te snel te veel water binnenkomt in onze rioleringsstelsels, treden ze in werking en storten ze het teveel aan afvalwater in de waterlopen. Vlaanderen telt zo’n 9000 overstorten. Klimaatverandering speelt dit in de kaart. Tijdens periodes van droogte daalt de waterstand en stijgt de concentratie van de vervuiling. Bij periodes van hevige regen zorgen de overstorten voor meer vervuiling.

Waterkwaliteit gaat om meer dan huishoudelijk afvalwater. Ook de landbouw en industrie spelen een rol. ‘Over landbouw is al veel geschreven en er gelden normen waaraan de landbouw moet voldoen. Ook voor de industrie, al liggen daar nog grote uitdagingen. Maar om die vervuiling te meten, heb je specifiekere proefmetingen nodig. Naar verschillende PFAS, bijvoorbeeld. Dat kan je niet zomaar organiseren met een burgeronderzoek. Daarom focust deze campagne zich op E. coli: zo kunnen we burgers betrekken. Niet alleen om te meten, maar ook om zelf een bijdrage te leveren.’

‘Je kan als individu ook je steentje bijdragen. Als iedereen het regenwater dat op het dak en op verhardingen in de tuin valt, afkoppelt van de riolering? Dan vermindert de druk op de overstorten. Dat kan het verschil maken. Ook gemeenten spelen een rol. Dit jaar gaan alle nieuwe gemeentebesturen hun budgetten bepalen voor rioleringsinvesteringen. Er valt nog veel werk te doen, amper 10% van alle rioleringen in Vlaanderen scheiden het afval- en het hemelwater.’

Aquafin heeft met de resultaten van het burgeronderzoek een instrument in handen om de werking van de overstorten bij te sturen. De budgetten daarvoor moeten volgen vanuit Vlaanderen, want er is veel werk aan de winkel. ‘De Europese Kaderrichtlijn Water dateert van het jaar 2000. De richtlijn stelde voorop dat de waterkwaliteit van de Europese wateren vanaf 2015 aan bepaalde eisen moest voldoen. Vandaag voldoet slechts één van de 194 waterlopen en plassen daaraan: de Eisden Mijn in Maasmechelen.

Moeten we dan wachten tot alle water schoon genoeg is om op een warme zomerdag in het water te plonsen? Het gebeurt hier en daar in Vlaanderen al. ‘De Langerei Zwemmers in Brugge zwemmen al tien jaar in open water’, weet Lieven. ‘Maar ze meten wel elke week zelf de waterkwaliteit en de hoeveelheid van de E. coli-bacterie. Ze weten intussen uit ervaring wanneer het water schoon genoeg is om te zwemmen en wanneer niet. Een hevige plensbui? Dan weten ze dat ze twee dagen moeten wachten. Mensen wisten dat vroeger ook. Ze leefden meer in harmonie met het weer en de natuur. Daar zijn we van vervreemd geraakt. Als we het water beter leren kennen, komt die band misschien terug.’