Een boekenschat van 600 jaar oud
Zeshonderd jaar geleden regeerden de hertogen van Bourgondië over Brussel. Machtige vorsten met een bibliotheek die zo uniek was, dat ze haar eigen naam kreeg: de Librije. De collectie lag veilig opgeborgen in de archieven van de Koninklijke Bibliotheek. Alleen wetenschappers kregen toegang. Tot nu. De opening van het KBR museum vorig jaar ging wat verloren in de plooien van de coronacrisis. Onterecht, want deze prachtige kunstschat hoort bij ons allermooiste culturele erfgoed.
Tekst Bart Claes
De buste van Filips de Goede heet je welkom in het nieuwe KBR museum. De hertog regeerde van 1419 tot 1467 over Bourgondië, een rijk dat zich van Frankrijk tot diep in onze streken uitstrekte. Filips was dan ook landsheer van het graafschap Vlaanderen, hertogdom Brabant, graafschap Namen en hertogdom Limburg. Het was een periode van bloei voor de Zuidelijke Nederlanden. Onze steden floreerden dankzij de handel, het waren hoogdagen voor onze ambachten en kunstenaars. Gecultiveerd als hij was, bouwde Filips een ongeziene verzameling handschriften uit. Bijbels en getijdenboeken, maar ook boeken over geneeskunde, mythologie, fabels, jacht, proza en gewoon spannende avonturen.
Schilderijen in miniatuur
De hertog bestelde zijn boeken niet zoals dat vandaag gebeurt. De boekdrukkunst was er nog niet, dus als hij een boek of een verhaal aan zijn verzameling wilde toevoegen, moest dat met de hand worden gekopieerd. Kunstenaarsateliers zorgden daarbij voor de mooiste miniaturen ter versiering. Ook grote namen als Rogier van der Weyden en Jan van Eyck waren niet vies van wat miniatuurwerk. De boekverluchtingen zijn vaak heel gedetailleerde, kleurrijke meesterwerkjes die de vergelijking met grote schilderijen uit die tijd gemakkelijk kunnen doorstaan. De mooiste schilderijen uit de middeleeuwen vind je gewoon in boeken. Het duurde jaren voor een boek af was.
Curator Julie Bouniton noemt het een klein wonder dat de collectie handschriften zes eeuwen heeft doorstaan. ‘Dat hebben we onder meer te danken aan Filips II die alle werken uit de Librije in 1559 liet overbrengen naar het Coudenbergpaleis, hier in Brussel. De verzameling werd toen al ‘Koninklijke Bibliotheek’ genoemd. In 1731 werd het paleis door een brand vernield, maar de meeste handschriften ontsnapten aan het vuur. Na de Franse Revolutie gingen de Fransen aan de haal met de verzameling, pas na de val van Napoleon kwam ze terug. Een deel ging verloren, maar de collectie blijft een unieke kunstschat.’
Museum met een verhaal
De opening van het KBR museum past in de strategie van de Koninklijke Bibliotheek om niet vooral wetenschappers maar ook het grote publiek te bereiken. Zo wordt de KBR een nieuwe culturele trekpleister in het centrum van Brussel. Met een openbare binnentuin en op het dak een restaurant met een prachtig zicht over de stad.
De locatie op de Kunstberg is er eentje met geschiedenis. ‘Het modernistische pand werd halfweg vorige eeuw gebouwd op de restanten van een middeleeuws paleis’, weet Julie. ‘De Nassaukapel uit de 16de eeuw werd helemaal geïntegreerd. De ‘Albertina’ wordt het gebouw genoemd, op vraag van koningin Elisabeth als eerbetoon aan Albert I. Hun beide beelden staan voor het gebouw.’
Meerwaardezoekers en speelvogels
Als je de museumruimte binnenkomt, krijg je een armbandje die de animatie activeert. Je kan kiezen uit drie profielen. ‘De meerwaardezoeker’ krijgt bij elke halte een diepgaande uitleg van een expert. ‘De ontdekkingsreiziger’ wil het kort en krachtig. ‘De speelvogel’ leert bij op kindermaat.
Het museum neemt twee verdiepingen in. Op de eerste verdieping sta je oog in oog met de buste van Filips de Goede voor je de gotische Nassaukapel binnenstapt. Hier doet een spel van licht en geluid je kennismaken met de 15de eeuw en de hoofdrolspelers Filips de Goede, zijn vader Jan zonder Vrees en zijn grootvader Filips de Stoute. Ook Christine de Pizan stelt zich voor, zij is één van de eerste vrouwelijke auteurs die van haar pen kon leven.
De rest van de verdieping vertelt je nog meer over de boeiende tijd én over hoe een boek stap voor stap tot stand kwam. Bewonder ook de authentieke wapens, de munten en een ketting van de Orde van het Gulden Vlies. Dat is de exclusieve ridderorde die werd gesticht door Filips de Goede zelf.
In de schatkamer
Een verdieping hoger kom je in de echte schatkamer. Topstukken uit de bibliotheek van de Bourgondische hertogen liggen in een zwak licht onder glas tentoongesteld. Eeuwenoude tijdscapsules in prachtige kleuren en sierlijke letters. Opengeslagen op de mooiste bladzijden. In enkele cocons komen die verhalen en miniaturen tot leven door animatie en luisterspelen. Zoals de Roman de Gérard de Nevers, een liefdesverhaal dat zich als een hoofse cartoon voor je ogen ontrolt.
Onder de werken zijn er wereldberoemde topstukken. Zoals de Histoire de Charles Martel, gekopieerd in 1465 in opdracht van Filips de Goede. Hij heeft het voltooide werk nooit gezien, zijn zoon Karel de Stoute liet het na Filips’ dood afwerken. Een ander topwerk is de Chroniques de Hainaut, de geschiedenis van het graafschap Henegouwen door kopiist Jean Wauquelin. Hij maakte het voor Filips nadat die net Henegouwen had verworven. Het duurde uiteindelijk 20 jaar om de drie boekdelen af te werken: het telt 1.700 pagina’s en 121 miniaturen van onder meer Rogier van der Weyden.
De tentoongestelde boeken veranderen elke zes maanden. ‘Dat heeft met het licht te maken’, legt Julie Bouniton uit. ‘Ook al is het maar 50 lux, het licht kan een chemische reactie uitlokken en zo de natuurlijke materialen uit de 15de eeuw beschadigen. Daarom moet een werk na zes maanden weer minstens zes jaar het veilige en duistere archief in.’
