Vredig over de Ćiro Trail
Dertig jaar na de oorlog zijn de sporen ervan nog duidelijk zichtbaar in Bosnië-Herzegovina... maar 280 km lang fiets je uitermate vredig van Mostar tot de Adriatische kust. Over de oude spoorlijn is het genieten, van een rustige regio met een vriendelijke bevolking. Het is meteen een tocht door de geschiedenis.
Tekst: Koen Driessens
Eind 19de, begin 20ste eeuw legden de Oostenrijkers in de door hen bezette Balkan spoorwegen aan. Die waren die vooral bedoeld voor troepentansport. Dit militaire spoornetwerk verbond de strategische Adriatische havens met het binnenland. Duitstalige spoorwegtermen kregen Slavische leenwoorden als štreki (sporen), gemišteri (‘gemengde’ treinen van locs en wagons) of šnelczug (sneltrein) en personal (passagierstrein). Ook na het vertrek van de Oostenrijkers verbonden deze levenslijnen steden en volkeren in het voormalige Joegoslavië en ontsloten ze afgelegen gebieden, die kennis maakten met de beschaving en enige voorspoed.
Na de Tweede Wereldoorlog raakten de smalle, amper 76 cm brede spoorlijnen in onbruik en werden de verbindingen in de jaren 1960 en 1970 opgeheven. Met steun van de Europese Unie in het kader van IPA 2 (een financieringsprogramma voor kandidaat-lidstaten) werd tussen 2007 en 2013, op initiatief van zowel Kroatië als Bosnië, in de grensregio Herzegovina de voormalige spoorlijn tussen Dubrovnik en Mostar vrijgemaakt, ontmanteld, heraangelegd en ingericht als fietsweg. De Ćiro Trail was geboren, een flinke spruit van 150 km.
Stevig trappen
De deelnemers aan de Intersoc-fietsvakantie over de Ćiro Trail leggen in een week bijna het dubbel af: 280 km. ‘Omdat we af en toe van het traject afwijken en een zijsprong maken’, zegt Anja Dewitte, begeleidster op deze reis. ‘Zo maken we een omweg naar Neum, de enige Bosnische plaats aan de Adriatische Zee. Het dorp scheidt het Kroatische vasteland. Sinds vorig jaar de tuibrug naar het Kroatische schiereiland Pelješac werd geopend en de Kroaten niet meer twee keer de Bosnische grens over moeten om naar Dubrovnik te rijden, is het verkeer er – gelukkig voor ons – veel rustiger geworden.’
In de omgeving doet de groep ook het Kroatische Ston aan, dat bekend is om zijn zoutwinning en zijn oesters, maar ook zijn ‘Chinese muur’. Niet dat de Chinezen er iets mee te maken hebben, zoals met de door hen gebouwde Pelješacbrug. De 5,5 km lange middeleeuwse wallen rond de stad moesten ongewenst bezoek buitenhouden.
Ook tegen het eind van de reis wijkt de groep van de fietsroute af voor een lus van 40 km rond Trebinje en een bezoek aan het Servisch-orthodoxe klooster Tvodros, bekend om zijn wijnbouw. De 15de-eeuwse wijnkelders van de monniken zijn een geliefde toeristische attractie. Vanwege de interessante architectuur, natuurlijk. Of wat dacht je?
Bezemwagen of gravelbike?
‘Regelmatig wordt er aan deze reis gesleuteld en een nieuwe attractie toegevoegd’, zegt Anja. ‘Aanvankelijk zat Dubrovnik, onze eindbestemming, ook prominent in het programma, maar die stad is zó toeristisch en zo druk, vooral als er weer een cruiseschip heeft aangelegd… Zelfs in het voor- en najaar. Daarom besteden we onze tijd liever aan fietsen in de omgeving van Trebinje, een heel aangename, mediterraan aandoende stad. Ik krijg er altijd een zalig vakantiegevoel. Zo rijden we naar Ivanica, waar je een adembenemend zicht hebt op de Adriatische Zee.’ Omdat de terugvlucht, net als de heenvlucht, via Dubrovnik gebeurt, is de laatste avond wél voor de ‘Parel van de Adriatische Zee’.
‘Dat we wat extra kilometers kunnen doen, is te danken aan het feit dat we met e-bikes rijden’, zegt Anja. ‘Bovendien is het zo veel gemakkelijker om de hellingen aan te kunnen. De Ćiro Trail zelf is vrij vlak, maar onze zijsprongetjes door de Dinarische Alpen vergen wat meer hoogtemeters. Maar met de e-bikes is dat dus geen probleem, ook niet voor oudere deelnemers.’
Zelf is Anja een ervaren fietser. Zodra ze enkele dagen vrij kan nemen, is ze op haar fiets te vinden. Of in het Sven Nys Cycling Center. ‘Nee, ik ben geen veldrijdster,’ lacht ze, ‘maar in mijn gidsenopleiding bij Toerisme Vlaams-Brabant moest ik geen twee keer nadenken toen ik de kans kreeg voor mijn eindwerk iets met fietsen te doen. Het Center was toen wel nog een werf, maar mijn eindwerk doet vandaag nog dienst als basis voor de gidsen daar. Een keer per maand ga ik er als vrijwilliger werken, om voeling te houden met het Center en de bezoekers.’ En voor als Sven eens langskomt!
In Herzegovina maakt de groep gebruik van de diensten van twee jonge, lokale fietsverhuurders, die de hele reis de groep begeleiden in een bezemwagen. ‘Zij bekommeren zich om de fietsen en eventuele pech onderweg, zorgen ook dat de e-bikes opgeladen worden in de hotels die we aandoen. Bovendien vervoeren zij alle bagage en we krijgen wat extra uitleg onderweg.’ En al ging er een keer iets mis in een hotel, waar de fietsen ’s ochtends wegens een stroomstoring niet helemaal opgeladen bleken, dan kon dat verholpen worden in het restaurant waar voor de lunch werd gestopt. De hotels onderweg zijn overigens mee met de tijd. ‘Het zijn verrassend luxueuze, moderne hotels, met een heel lekkere keuken. En goedkoop, behalve in Dubrovnik.’
Hoewel de Ćiro Trail een fietsroute is, kan hun camionette de groep volgen. ‘Uitgezonderd op een stuk richting Hutova, waar de route door een natuurgebied gaat dat vermaard is bij vogelaars. Hier is de weg, die elders overal geasfalteerd is, ruw gelaten. Damesfietsen zijn hiervoor niet geschikt. Daarom moeten deelnemers al op voorhand aangeven of ze dit stuk willen doen en de passende fiets kiezen. De rest van de groep én het busje nemen een geasfalteerde parallelweg. Ik blijf bij de gravelgroep, die enkele oude bruggen en tunnels - met al eens een vleermuis - aandoet. Later voegen we ons weer samen.’
Gevoelige geschiedenis
De tocht gaat vooral door de natuur. De route volgt de rivier de Neretva en doorkruist uitgestrekte karstlandschappen. ‘Al op de heenweg naar Mostar, waar we na de landing met een bus naartoe rijden vanuit Dubrovnik, vermijden we de grote wegen. Zo krijgt iedereen een indruk van wat we straks op de fiets gaan tegenkomen. Herzegovina is indrukwekkend mooi van natuur. En door de rotsige karst – in water opgeloste kalksteen - ook heel verschillend van wat we gewend zijn. Slovenië bijvoorbeeld voelt meer Europees aan, terwijl dit landschap héél anders is. Het is ook een opvallend verlaten streek. Af en toe een huis in de middle of nowhere en wat landbouw, maar er is amper een dorp te bespeuren. Toch moet het ooit een bloeiende streek geweest zijn, gezien de – nu verlaten – stationnetjes langs de route.’
De Bosnische Oorlog, die van 1992 tot 1995 veel leed veroorzaakte – denk maar aan Sarajevo en Srebrenica – liet ook hier sporen na. Bekend is de verwoesting van de 16de-eeuwse Stari Most (oude brug) van Mostar, maar ook onderweg stoten de deelnemers vaak op met kogelgaten besproeide en verlaten huizen. ‘Dat maakt toch wel indruk’, zegt Anja. ‘Daar wordt iedereen stil van.’ Bovendien is men nog volop aan het ontmijnen. ‘Langs de route zijn soms de bermen met linten afgebakend vanwege het gevaar. Daar mag je niet van de weg afwijken.’
De oorlog ligt nog gevoelig. Net als het uiteenvallen van Joegoslavië. ‘Zelfs onze gidsen spreken er niet graag over. Toch is de plaatselijke bevolking supervriendelijk en open.’ Veel locals zien ze echter niet op de fietsroute, die enkel voor buitenlandse fietstoeristen bestemd lijkt. Veel toeristen komen ze er niet tegen. ‘Vorig jaar kwamen we telkens een meisje tegen dat in haar eentje dezelfde route aflegde.’ Iets wat daar perfect mogelijk is. ‘Geen enkel moment heb je er een onveilig gevoel. Als vrouw zou ik er niet bang zijn om alleen te reizen. Ook onze deelnemers zijn positief verrast, niet enkel door de mooie natuur en stadjes, maar ook de gastvrijheid van de bevolking.’
Meer over de Ćiro Trail: ciro-trail.com
3 x top: stad, station... derwisj!
De hele tocht van Mostar tot Dubrovnik is een aaneenschakeling van hoogtepunten, zowel qua natuur, steden als geschiedenis. Anja maakt een selectie:
1 Mostar is een must-see: door zijn strategische ligging is de stad altijd al een knooppunt én twistappel geweest tussen Kroaten en moslims, ook in de Bosnische Oorlog (1992-1995), die in november 1993 leidde tot de verwoesting van de eeuwenoude, beroemde Stari Most, in 2004 heropgebouwd. Een lokale gids leidt de groep door de stad. ‘Geen stad om er dagenlang te blijven hangen, maar je moet haar wel eens gezien hebben.’
2. Het kapotgeschoten rangeerstation van Hum: ‘Een heel duidelijk restant van de oorlog, dat door zijn verwoesting wel indruk maakt.’
3. Het derwisjhuis van Blagaj, bij Mostar: ligt idyllisch tegen een rotswand, maar is nu een verlaten 16de-eeuws oord, waar ooit leden van de mystieke broederschap van de derwisjen verbleven. Vlakbij is de karstbron van de rivier de Buna, die door een ondergrondse stroom wordt gevoed.
3 top-stops in Herzegovina
Bosnië-Herzegovina is, anders dan bijvoorbeeld Slovenië, Kroatië en het opkomende Montenegro, een voormalige Joegoslavische republiek die minder bekend en daarom minder geliefd is bij toeristen. Toch biedt de fietstocht tussen Mostar en Dubrovnik in het Kroatisch-Bosnische grensgebied Herzegovina enkele verrassende attracties:
1 Oesters in Ston
Het Kroatische Ston, met zijn middeleeuwse muur verbonden met Mali Ston, staat bekend om zijn zoutwinning, maar aan de Adriatische Zee vind je ook oesterkwekerijen. De groep maakt er kennis met de plaatselijke oesters tijdens een boottocht langs de kust.
2 Karstlandschap
Karst ontstaat waar kalksteen in contact komt met regenwater en verzuurt, waardoor je typische grillige landschapskenmerken krijgt. Het Priesterveld bij Trebinje is ’s werelds grootste karstvlakte. Hier vind je de Vjetrenicagrot, de grootste van Herzegovina (ze telt liefst 6,3 km aan gangen) en de meest biodiverse ter wereld (dankzij de vele ondergrondse meren en rivieren).
3 Počitelj
Historisch stadje in Ottomaanse stijl, in de Bosnische Oorlog grondig verwoest door de Kroaten, maar inmiddels gereconstrueerd en erg in trek bij kunstenaars, en stilaan ook bij toeristen.
Fiets je mee van Mostar naar Dubrovnik?
Ontdek de historische plaatsen van het Kroatisch-Bosnische grensgebied, zoals zout- en oesterstad Ston, het zuiderse Trebinje of het unieke Neum, maar natuurlijk ook het mooi gerestaureerde Mostar en het wereldberoemde Dubrovnik aan de Adriatische kust. Maar geniet vooral van het bijzondere karstlandschap en de gastvrijheid van de plaatselijke bevolking tijdens deze fietstocht over een voormalige spoorlijn.