Deventer, stad van koeken & boeken

Soms beland je ergens door toeval. In Deventer, bijvoorbeeld. Het was tijdens een kanotocht in een groen stukje Nederland dat fotografe Siska en ik aan tafel zaten met Gerritjan, gastheer van onze b&b aan het water. Hij noemde Deventer de mooiste stad van Nederland. Ik had nog niet vaak van Deventer gehoord, laat staan dat ik wist dat het de mooiste stad van Nederland was - althans volgens Gerritjan, maar die er was geboren en opgegroeid, dus tja... Zijn enthousiasme was echter groot én aanstekelijk. En zo komt het dat we een jaar later bovenop de toren van de Lebuinuskerk van Deventer rondwandelen. Het uitzicht is fantastisch. Onder een staalblauwe lucht kijken we naar een lappendeken van daken, een glinsterende, kronkelende rivier en eindeloos veel bomen. Op de brug die we beneden over de IJssel zien liggen, stond ooit Sean Connery. In de zomer van 1976 werd Deventer heel even Hollywood, toen de stad als decor gebruikt werd voor de opnames van de film A Bridge too Far. Naast de befaamde brug ligt het hotel waar we vanavond slapen. Vanuit onze kamer kunnen we de toren zien die we beklommen hebben.

Rijkdom en welvaart

Deventer is één van de oudste steden van Nederland, na Nijmegen en Maastricht. Er schuilt dus een pak geschiedenis achter de gevels, kerken en pleinen die we vanuit de hoogte bestuderen. Gids Marcel Schoemakers wijst ons op het stratenplan van de stad. ‘Dat ziet er nog steeds hetzelfde uit als in de middeleeuwen’, zegt hij. Marcel is een echte Deventenaar, vol liefde voor zijn stad en haar inwoners. ‘Deventenaars zijn relaxed’, zegt hij. ‘Doe maar gewoon, weet je wel. Dat maakt de sfeer in de stad heel gemoedelijk. In de Randstad (het dichtbevolkte gebied in het westen van Nederland, rond steden als Den Haag, Rotterdam en Amsterdam, nvdr) is het leven meer gejaagd.’

Verwar ‘relaxed’ niet met ‘lui’, want Deventer is een stad die van aanpakken weet, bewijst haar verleden. In de middeleeuwen maakte Deventer deel uit van De Hanze, een handelsverbond van steden in West- en Noord-Europa. Door samen te werken konden de Hanzesteden hun handel veilig stellen én doen bloeien. Het bracht ook Deventer - dankzij haar gunstige ligging aan de IJssel - veel rijkdom en welvaart, met prachtige koopmanshuizen, statige monumenten en grote, drukbezochte jaarmarkten.

Stadhuis vol vingers

De gouden jaren van Deventer zijn vandaag nog steeds zichtbaar. Elke straat telt wel een gevel die herinnert aan de glorietijd van de stad. Zoals die van In het Huis van Deventer, een hotel dat tijdens de middeleeuwen een hoog aangeschreven Latijnse school was, en waar Erasmus nog met zijn neus in de boeken heeft gezeten. We zijn intussen weer afgedaald naar het Grote Kerkhof, zoals het autovrije plein onder de Lebuinuskerk heet, in het spoor van gids Marcel. We volgen hem naar het stadhuis van Deventer, een gloednieuw bouwwerk in een rijtje van eeuwenoude panden. Het nieuwe stadhuis zorgde jarenlang voor verhitte discussies in Deventer. ‘Er waren plannen voor een groots project met een megalomane koepel die de hele skyline van Deventer ingrijpend zou veranderen, maar daar waren de Deventenaren het niet mee eens’, vertelt Marcel. Uiteindelijk kwam er een strak, hedendaags en energiezuinig stadskantoor, dat zowel opvalt als perfect past in het historische centrum. De binnenplaats, het Burgemeestershof, is opgevat als een brede, publieke straat waar toeristen en shoppers gewoon door kunnen wandelen. In de ramen zijn vingerafdrukken van enkele duizenden Deventenaren verwerkt, een idee van kunstenares Loes ten Anscher. Tegenstanders van het nieuwe stadhuis - want die waren er ook nog - konden zich alsnog vereeuwigen op het raam door een afdruk te laten maken van hun… middelvinger.

Carnaval in Stokvissengat

Op de De Brink, het centrale plein in de oude binnenstad, is het gezellig druk. De zon schijnt en het is nét warm genoeg om zonder jas te lopen, wat de terrasjes doet vollopen. Midden op het plein staat De Waag, een kasteelachtig gebouw dat een belangrijke rol speelde in het Hanzeverleden van de stad. Hier werd alle koopwaar die de stad binnenkwam gewogen en verhandeld. Het is de plek die Deventer rijk maakte. Intussen is De Waag een museum met een collectie schilderijen, tekeningen en voorwerpen die het verhaal van de stad vertellen. Marcel neemt ons mee langs de mooiste pakhuizen, zoals De Drie Haringen. Herbert Dapper, die het huis liet bouwen, was een rijke koopman die wijn, laken en zout naar Zweden voer, en producten als haring en pelzen mee terugbracht. Vanuit Noorwegen werd dan weer massaal stokvis - op stokken gedroogde, gezouten vis - gehaald. De spotnaam voor Deventenaren is niet voor niets ‘stokvis’, en tijdens carnaval heet de stad nog steeds ‘Stokvissengat.’

De geur van kruidkoek

De zijstraatjes van de Brink brengen ons naar het Bergkwartier, de buurt die ooit bevolkt werd door schippers en kooplieden die hun geld verdienden met de handel. In de negentiende eeuw raakte de wijk volledig in verval en werd het een plek waar je beter niet kwam als je er niets te zoeken had. ‘Toen het stadsbestuur in de jaren zestig van vorige eeuw de wijk wilde platgooien, verenigden enkele Deventenaars zich om de buurt te redden van de sloop’, zegt Marcel. Met succes, want vandaag is de wijk het pareltje van de stad, met charmante straatjes en prachtig opgeknapte huizen. Vooral de Walstraat, met veel kleine winkeltjes, is een toeristische trekpleister. Terug op de Brink stappen we de Deventer Koekwinkel binnen, waar het altijd ruikt naar verse kruidkoek. ‘De koek van Deventer’ is al eeuwenlang bekend en zelfs wereldberoemd, vertelt winkeluitbaatster Debby Verheijen. ‘De koek is lang houdbaar, waardoor hij perfect was om te verschepen. Hij wordt nog steeds gemaakt in Deventer, volgens hetzelfde recept als in 1593.’ Ze schotelt ons een sneetje voor, met echte roomboter op, ‘zoals het hoort.’

Das Gute Ist Immer Da!

Deventer is niet alleen een stad van koeken, maar ook van boeken. Na de uitvinding van de boekdrukkunst in de vijftiende eeuw vestigden heel wat drukkers zich in Deventer, vertelt Marcel. ‘Op een bepaald moment werden hier zelfs meer boeken gedrukt dan in Parijs.’ Antwerpen nam uiteindelijk de rol van boekenstad over - die Belgen toch - maar Deventer telt nog steeds opvallend veel boekenwinkels. We dwalen even door antiquariaat ‘Das Gute Ist Immer Da!’, die van kelder tot nok gevuld is met boeken. Ze staan in stapels, op rekken en in kartonnen dozen, elke vierkante centimeter is bezet door papier. Eigenaar Jan Praastink Wessel zit erbij en kijkt er tevreden naar, met een pijp in zijn mondhoek, en dat al meer dan twintig jaar. Naast boeken houdt hij enorm van de IJssel. ‘Ik kom niet elke dag bij de rivier, maar de gedachte dat ze er is, is al voldoende.’ We knikken en zijn dankbaar dat we ‘s avonds aan tafel mogen gaan in het IJsselhotel, mét zicht op het donkere, door Deventenaren zo geliefde water.

Skyline in de mist

Het is altijd een aanrader als je aan het water logeert: je wekker nét wat vroeger zetten om naar de zonsopgang te kijken. Het schouwspel in Deventer stelt niet teleur. Over de stad en de IJssel dwaalt een dikke laag mist, die zelfs de toren van de Lebuinuskerk doet verdwijnen. Als zon en wind door de wolken breken, komt de skyline van de stad voorzichtig weer tevoorschijn. Een indrukwekkend zicht, dat je meteen doet begrijpen waarom zoveel Deventenaren protesteerden tegen de eerste plannen van het nieuwe stadhuis. We steken zelf het water over, met het veerpont dat op elk uur van de dag goed vol zit, en stappen anderhalve kilometer verder opnieuw in een boot in het Havenkwartier. Toeristenboten in Deventer varen normaal op de IJssel, maar speciaal voor ons maakt de schipper een uitzondering. We ruiken de Deventer Koek - langs het water staat de fabriek waar de koeken gemaakt worden - en zien hoe ook architectenbureaus en bankkantoren het Havenkwartier ontdekt hebben. De buurt rond de binnenhaven van Deventer heeft de laatste jaren een heuse transformatie ondergaan. In de schuif van de stad liggen nog plannen voor een nieuwe concertzaal op deze locatie. ‘We geven dit deel terug aan de stad en haar inwoners’, zegt de schipper van onze boot.

Van vroeger & nu

Het is precies wat ook Egbert Scheffer ons vertelt. Samen met zijn vrouw is hij eigenaar van PUNT, een hip café en eventlocatie in het Havenkwartier. Met het project Street Art Streets liet hij in heel Deventer graffiti kunstenaars los op gevels en muren. De muurschilderingen vertellen verhalen over Deventer en linken zo ‘vroeger’ met ‘nu’. ‘Van oude industrie naar nieuwe plekken’, zegt hij, terwijl hij wijst op de studentenflats, woontorens en unieke, eigenzinnige nieuwbouwhuizen rond het water. De tapijtfabrieken en ijzergieterijen die tijdens Deventer deden opleven tijdens de Industriële revolutie, maken vandaag plaats voor wonen en plezier. Het Havenkwartier kan met haar opmerkelijke architectuur niet méér verschillen van de historische binnenstad, maar dat is net wat een stad doet (over)leven: durven veranderen en vooruitzien, zonder haar verleden te vergeten. En zo kan Deventer nog voor veel mensen de mooiste stad van het land worden.

Zin gekregen in een citytrip naar Deventer?

Alle praktische informatie en fijne adresjes vind je in de online reiswijzer op pasar.be